Personen in de rechtbank

De afdelingsvoorzitter van het Hof van Cassatie wordt gekozen onder de raadsheren van het  Hof van Cassatie.

De organisatiestructuur van het Hof van Cassatie, ziet er als volgt uit:

• eerste voorzitter;
• voorzitter;
• afdelingsvoorzitters;
• raadsheren.

Meer informatie over de afdelingsvoorzitter in de rechtbank van eerste aanleg, de arbeidsrechtbank en de ondernemingsrechtbank, vindt u onder de rubriek "voorzitter".

Het ambt van "voorzitter" wordt toegewezen voor een leidinggevende functie in verschillende rechtscolleges.

In de rechtbanken van eerste aanleg, de ondernemingsrechtbanken en de arbeidsrechtbanken bestaat een hiërarchische structuur.

De rechtbank van eerste aanleg bestaat uit:

• een voorzitter;
• al naargelang het geval, geen, één of meer afdelingsvoorzitters;
• één of meer ondervoorzitters;
• één of meer rechters.

De ondernemingsrechtbank bestaat uit :

• één voorzitter
• een of meer afdelingsvoorzitters (behalve in de rechtbanken zonder afdelingen)
• een of meer ondervoorzitters (afhankelijk van de wettelijke vastgestelde personeelsformatie)
• rechters (beroepsmagistraten)
• rechters in ondernemingszaken, die onder hen een voorzitter in ondernemingszaken aanwijzen (geen beroepsmagistraten).

De arbeidsrechtbank bestaat uit:

• een voorzitter;
• al naargelang het geval, geen, één of meer afdelingsvoorzitters;
• één of meer ondervoorzitters;
• één of meer rechters;
• meerdere rechters in sociale zaken (geen beroepsmagistraten).

De voorzitter wordt bijgestaan door één of meer afdelingsvoorzitters en staat in voor de algemene leiding van de rechtbank.

De afdelingsvoorzitter staat in voor de dagelijkse leiding van de rechtbank, onder gezag van de voorzitter en heeft een aantal specifieke bevoegdheden.

Hij kan zich voor de leiding en organisatie laten bijstaan door één of meer ondervoorzitters.

De structuur van het Hof van Cassatie ziet er als volgt uit:

• eerste voorzitter;
• voorzitter;
• afdelingsvoorzitter;
• raadsheren.

Sinds de gerechtelijke hervorming van 2013 bestaat er ook een voorzitter van de vrederechters en de rechters in de politierechtbank. Binnen het arrondissement leidt, organiseert en coördineert deze voorzitter de vredegerechten en de politierechtbanken.

De structuur van de vredegerechten en politierechtbanken ziet er als volgt uit:

• een voorzitter voor alle vredegerechten en de politierechtbank van het arrondissement;
• een ondervoorzitter die zelf rechter in de politierechtbank is als de vrederechter voorzitter is, of omgekeerd;
• de vrederechters en de rechters in de politierechtbank.

De kamervoorzitter kan zowel een kamer met drie magistraten leiden als een kamer met één magistraat.

Het Hof van Cassatie bestaat uit een eerste voorzitter, een voorzitter en raadsheren. In het Hof van Cassatie zetelen de raadsheren niet alleen maar maken deel uit van een kamer.

Het hof van beroep bestaat uit een eerste voorzitter, kamervoorzitters en raadsheren. In het hof van beroep kunnen de raadsheren zowel alleen als in een kamer (drie magistraten) zitting hebben.

Het arbeidshof bestaat uit een eerste voorzitter, kamervoorzitters, raadsheren en raadsheren in sociale zaken. In het arbeidshof zetelen de raadsheren alleen, meestal bijgestaan door raadsheren in sociale zaken. Raadsheren in sociale zaken zijn geen beroepsrechters. In zaken van collectieve schuledenregeling zetelen de raadsheren alleen, dus zonder raadsheren in sociale zaken.

In de vredegerechten en politierechtbank, de rechtbanken van eerste aanleg, de ondernemingsrechtbanken en de arbeidsrechtbanken bestaat een hiërarchische structuur.

De rechtbank van eerste aanleg bestaat uit:

• een voorzitter;
• één of meer ondervoorzitters;
• één of meer rechters.

De ondernemingsrechtbank bestaat uit:

• een voorzitter;
• één of meer ondervoorzitters;
• één of meer rechters;
• meerdere rechters in ondernemingszaken (geen beroepsmagistraten).

De arbeidsrechtbank bestaat uit:

• een voorzitter;
• één of meer ondervoorzitters;
• één of meer rechters;
• meerdere rechters in sociale zaken (geen beroepsmagistraten).

De vredegerechten en politierechtbanken bestaan uit:

• een voorzitter voor alle vredegerechten en de politierechtbank van het arrondissement samen;
• een ondervoorzitter, die zelf rechter in de politierechtbank is als de voorzitter vrederechter is, of omgekeerd;
• de vrederechters en de rechters in de politierechtbank.

De rechter spreekt recht. Met de term 'rechter' wordt meestal een magistraat van de rechterlijke macht bedoeld. De rechter is wettelijk verplicht een oordeel uit te spreken over een geschil, dat hem voorgelegd wordt. Daarbij houdt de rechter rekening met:

• de wet;
• de rechtspraak;
• de rechtsleer;
• de gewoonte.

De rechters zetelen in verschillende rechtbanken, zoals de rechtbank van eerste aanleg, de ondernemingsrechtbank en de arbeidsrechtbank.

De taak van deze rechters is verschillend al naargelang het soort rechtbank.

Een rechter in een hof van beroep, een arbeidshof of het Hof van Cassatie wordt officieel 'raadsheer' genoemd.

De rechters die vonnissen vellen, worden 'de zittende magistratuur' genoemd omdat ze tijdens het proces zitten.

Tijdens het proces in de rechtbank zetelt de rechter alleen. In bepaalde zaken zetelen de rechters met drie magistraten.

In de ondernemingsrechtbank en de arbeidsrechtbank nemen naast de rechter nog twee niet-professionele rechters plaats.

Indien er aanwijzingen zijn van een misdrijf, kan de onderzoeksrechter op vraag van de procureur des Konings of van het slachtoffer via een burgerlijke partijstelling een gerechtelijk onderzoek opstarten. Een gerechtelijk onderzoek is het geheel van onderzoeksdaden met als doel de daders van misdrijven op te sporen, bewijzen te verzamelen en maatregelen te nemen om de zaak eventueel voor de rechter te brengen.

De onderzoeksrechter zoekt naar de waarheid waarbij hij zowel elementen in het voordeel als in het nadeel van de verdachte analyseert. Men spreekt daarbij van een onderzoek 'à charge' en 'à décharge'. Hij doet daarvoor een beroep op de politie.

De onderzoeksrechter kan bijvoorbeeld getuigen en verdachten verhoren en deskundigen aanstellen. Indien het onderzoek dit vereist kan de onderzoeksrechter bovendien ook dwangmaatregelen bevelen zoals:

• huiszoeking en inbeslagname,
• aanhouding en inverdenkingstelling van een verdachte,
• ondervraging van de inverdenkinggestelde,
• opsporing van telecommunicatie,
• onderzoek aan het lichaam,
• afluisteren van telecommunicatie (telefoontap),
• DNA-onderzoek.

Ter afsluiting van zijn onderzoek bezorgt de onderzoeksrechter zijn dossier aan de procureur des Konings. Die vraagt dan aan de raadkamer om de verdachte door te verwijzen naar de correctionele rechtbank (als de schuld voldoende bewezen is) of om hem buiten vervolging te stellen.

Wie in afwachting van een proces of een vonnis een zekerheid wil hebben tegenover zijn schuldenaar, kan aan de beslagrechter toelating vragen om beslag te leggen op de rekening, de roerende goederen (bv. een auto) of de onroerende goederen (bv. een huis) van zijn schuldenaar.

De beslagrechter maakt deel uit van de rechtbank van eerste aanleg.

De beslagrechter behandelt o.a.:

• de eenzijdige verzoekschriften tot het leggen van beslag;
• de betwistingen over de procedures van bewarend en uitvoerend beslag (roerende, onroerende of beslag onder derden), o.a. de revindicatieprocedure;
• betwistingen over de onbeslagbaarheid van goederen of inkomsten;
• de vorderingen tot tegemoetkomingen van de Dienst voor alimentatievorderingen.

De revindicatieprocedure wordt gevoerd door diegene die beweert eigenaar te zijn van de in beslag genomen goederen zonder dat hij of zij schuldenaar is van de beslaglegger.

Er bestaat ook een familie- en jeugdrechter in hoger beroep.

De familie- en jeugdrechtbank in eerste aanleg en in hoger beroep behandelt alle familiale geschillen, op een aantal uitzonderingen na.

Het hof van assisen bestaat uit drie beroepsmagistraten, namelijk een voorzitter (magistraat van het hof van beroep) en twee assesoren (magistraten van de rechtbank van eerste aanleg).

Die nabijheid blijkt alleen al uit het feit dat er zeer veel vredegerechten zijn verspreid over gans het land en uit het feit dat de vrederechter in zeer veel gevallen ter plaatse komt.

Een kanton bestaat uit één of meerdere gemeenten, behalve in de grote steden. Daar bestrijken de verschillende kantons elk een deel van de stad.

De vrederechter houdt zich bezig met allerlei problemen. De juiste bevoegdheid vindt u beschreven onder het vredegerecht.

Hierna vindt u ook een brochure over de vrederechter afkomstig van de FOD Justitie

De rechter in de politierechtbank heeft zitting in de politierechtbank en wordt op de zitting bijgestaan door een griffier.

De rechter in de politierechtbank is een beroepsmagistraat.

In strafzaken is ook het openbaar ministerie aanwezig dat de straffen vordert.

Voor meer inlichtingen over het openbaar ministerie, klik hier

Het gaat meestal om advocaten, notarissen of universiteitsprofessoren.

De plaatsvervangende rechter wordt door zijn benoeming een magistraat.

In een politierechtbank en vredegerecht wordt de plaatsvervangende rechter ook respectievelijk plaatsvervangend rechter in de politierechtbank en plaatsvervangend rechter in het vredegerecht genoemd.

Het gaat daarbij meestal om advocaten, notarissen of universiteitsprofessoren.

Een rechter in ondernemingszaken of een handelsrechter of ook wel consulaire rechter genoemd is in België een lekenrechter, die bij de ondernemingsrechtbank wordt aangesteld bij Koninklijk Besluit en op gezamenlijke voordracht van de ministers van Justitie, Economie en Middenstand.

Deze rechters zijn niet noodzakelijk juristen. Zij worden gekozen uit het bedrijfsleven en blijven daar vaak hun werkzaamheden uitoefenen.

De bedoeling is dat zij vooral de praktische kennis uit de economie in de handelsrechtspraak binnenbrengen. Een eerste benoeming gebeurt voor drie jaar. Daarna kan het mandaat telkens voor vijf jaar worden verlengd. op voorstel van de voorzitter van de rechtbank.

De taken van de rechter in ondernemingszaken is voornamelijk:

zitting houden met de beroepsrechter;

rechter-commissaris in faillissementen:

Bij een faillissement wordt naast een curator, die het faillissement afhandelt, een rechter-commissaris aangesteld. Deze rechter-commissaris houdt toezicht op de procedure en verleent machtigingen, controleert de rekeningen van de curator en brengt daarover verslag uit bij de rechtbank.

handelsonderzoeken:

De kamer voor ondernemingen in moeilijkheden heeft als taak het opsporen van ondernemingen in moeilijkheden. De rechter in ondernemingszaken roept de ondernemer op om de moeilijkheden te bespreken en te komen tot een herstelplan of bijvoorbeeld een gerechtelijke reorganisatie.

gedelegeerd rechter:

Bij een gerechtelijke reorganisatie, waarbij de onderneming tijdelijk beschermd wordt tegen de schuldeisers, voorziet de wet dat een gedelegeerd rechter wordt aangesteld.
Deze gedelegeerd rechter brengt in de loop van de procedure meermaals verslag uit en houdt toezicht

In elke rechtbank van eerste aanleg, maar enkel bij die waar de zetel van een hof van beroep is gevestigd, bestaat een strafuitvoeringsrechtbank.

De strafuitvoeringsrechtbank is samengesteld uit een rechter in de strafuitvoeringsrechtbank en twee assessoren in de strafuitvoeringsrechtbank.

Eén van de assessoren moet gespecialiseerd zijn in penitentiaire zaken en de ander in sociale reintegratie.

Een rechter in een arbeidshof wordt officieel 'raadsheer' genoemd. Net als in de arbeidsrechtbanken zetelen er in de arbeidshoven naast de eerste voorzitter en de raadsheren – dit zijn beroepsmagistraten – ook niet-professionele magistraten in het arbeidshof. Deze worden 'raadsheren in sociale zaken' genoemd en zijn arbeiders, bedienden, werkgevers en/of zelfstandigen.

Ze zijn benoemd op voorstel van sociale organisaties van werkgevers, zelfstandigen en werknemers om de beroepsrechter bij te staan bij het beoordelen van de zaak.

De arbeidsrechtbank bestaat uit kamers waarin behalve de voorzitter die een beroepsmagistraat is, niet-professionele magistraten zetelen. Deze laatste zijn benoemd door de Koning op voorstel van sociale organisaties van werkgevers, zelfstandigen en werknemers om de beroepsrechter te helpen bij het beoordelen van de zaak. Zij worden 'rechters in sociale zaken' of 'sociale rechters' genoemd.

Als de arbeidsrechtbank een geschil behandelt tussen een arbeider en zijn werkgever, wordt de beroepsrechter bijgestaan door een sociale rechter van de arbeidersorganisatie en een sociale rechter van een werkgeversorganisatie.

De formele voorwaarden om benoemd te worden tot rechter in sociale zaken zijn opgenomen in het gerechtelijk wetboek :

• om benoemd te worden tot werkend rechter in sociale zaken moet de kandidaat volle 25 jaar oud zijn;
• voor Nederlandstalige rechtbanken moeten de kandidaten in het bezit zijn van een studiegetuigschrift of diploma van het Nederlands onderwijs;
• voor Franstalige rechtbanken moeten de kandidaten in het bezit zijn van een studiegetuigschrift of diploma in het Frans onderwijs.

Het ambt van "rechter in sociale zaken" is onverenigbaar met de uitoefening van een bij verkiezing verleend openbaar mandaat, met enige bezoldigde openbare functie of openbaar ambt van politieke of administratieve aard, met het ambt van notaris of van gerechtsdeurwaarder, met het beroep van advocaat, met de militaire stand en met de geestelijke stand.

De benoeming geldt voor een periode van vijf jaar en kan na iedere termijn voor vijf jaar verlengd worden.

De rechters oefenen hun ambt niet langer uit als ze de leeftijd van 65 jaar hebben bereikt en worden bijgevolg in rust gesteld.