Eerste voorzitter
De eerste voorzitter is de persoon die het Hof van Cassatie, een hof van beroep, of een arbeidshof leidt.
Eerste voorzitter is de titel van de hoogste magistraat in rang binnen de zittende magistratuur bij het Hof van Cassatie, het hof van beroep en het arbeidshof.
Hij staat aan het hoofd en waakt over het beheer en de organisatie van respectievelijk het Hof van Cassatie, een hof van beroep of een arbeidshof.
Hij kan zich laten bijstaan door een voorzitter en één of meerdere afdelingsvoorzitters aan het Hof van Cassatie en door één of meerdere kamervoorzitters aan het hof van beroep of het arbeidshof.
Afdelingsvoorzitter of sectievoorzitter
Er is een afdelingsvoorzitter in de rechtbank van eerste aanleg, in de arbeidsrechtbank en in de ondernemingsrechtbank.
De afdelingsvoorzitter wordt in het Hof van Cassatie sectievoorzitter genoemd. De sectievoorzitters worden aangewezen onder de raadsheren van het Hof van Cassatie.
De organisatiestructuur van het Hof van Cassatie ziet er als volgt uit:
- eerste voorzitter;
- voorzitter;
- sectievoorzitters;
- raadsheren.
Voor meer informatie over de afdelingsvoorzitter in de rechtbank van eerste aanleg, in de arbeidsrechtbank en in de ondernemingsrechtbank, zie de rubriek “de voorzitter”.
Voorzitter
De voorzitter staat aan het hoofd van verschillende vredegerechten en politierechtbanken, van een rechtbank van eerste aanleg, van een arbeidsrechtbank of van een ondernemingsrechtbank. Daarnaast heeft ook het Hof van Cassatie een voorzitter - die bevindt zich in de hiërarchie onder de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie - en een voorzitter van het hof van assisen.
In de verschillende types rechtscolleges oefent de voorzitter een leidinggevende functie uit.
De rechtbanken van eerste aanleg, de ondernemingsrechtbanken en de arbeidsrechtbanken zijn hiërarchisch georganiseerd.
De rechtbank van eerste aanleg is samengesteld uit:
- een voorzitter;
- naargelang het geval, één of meerdere afdelingsvoorzitters;
- één of meerdere ondervoorzitters;
- één of meerdere rechters.
De ondernemingsrechtbank bestaat uit:
- een voorzitter;
- één of meerdere afdelingsvoorzitters (behalve voor de rechtscolleges zonder afdelingen);
- één of meerdere ondervoorzitters (afhankelijk van het wettelijk personeelskader);
- rechters (beroepsmagistraten);
- rechters in ondernemingszaken, die in hun midden een voorzitter in ondernemingszaken aanstellen (lekenrechters).
De arbeidsrechtbank bestaat uit:
- een voorzitter;
- naargelang het geval, één of meerdere afdelingsvoorzitters;
- één of meerdere ondervoorzitters;
- één of meerdere rechters;
- meerdere sociale rechters (lekenrechters).
De voorzitter wordt bijgestaan door één of meerdere afdelingsvoorzitters en is belast met het algemeen bestuur van de rechtbank.
De afdelingsvoorzitter verzekert de dagelijkse leiding van de rechtbank onder het gezag van de voorzitter en heeft een aantal specifieke bevoegdheden.
Hij mag zich in zijn bestuurs- en organisatieopdrachten laten bijstaan door één of meerdere ondervoorzitters.
Het Hof van Cassatie is gestructureerd als volgt:
- eerste voorzitter;
- voorzitter;
- sectievoorzitter;
- raadsheren.
Er is ook een voorzitter van de vrederechters en de rechters in de politierechtbank. Die leidt, organiseert en coördineert de vredegerechten en de politierechtbanken van het arrondissement.
Kamervoorzitter
De kamervoorzitter is een magistraat die deel uitmaakt van een hof van beroep of van een arbeidshof.
De kamervoorzitter kan zowel een collegiale kamer (d.w.z. een kamer met drie magistraten) als een kamer met één rechter voorzitten.
Raadsheer
De raadsheren zijn de magistraten aan het Hof van Cassatie, het hof van beroep of het arbeidshof.
Het Hof van Cassatie bestaat uit een eerste voorzitter, een voorzitter en raadsheren. Bij het Hof van Cassatie zetelen de raadsheren niet alleen, maar maken ze deel uit van een kamer.
Het hof van beroep bestaat uit een eerste voorzitter, kamervoorzitters en raadsheren. Bij het hof van beroep kunnen de raadsheren alleen zetelen of met twee andere raadsheren (collegiale kamer met drie magistraten).
Het arbeidshof bestaat uit een eerste voorzitter, kamervoorzitters, raadsheren en raadsheren in sociale zaken. Bij het arbeidshof zetelen de raadsheren normaal alleen, maar ze kunnen op de bijstand van de raadsheren in sociale zaken rekenen. Die laatsten zijn geen beroepsrechters, maar mensen uit de arbeidswereld (werkgevers of werknemers).
Ondervoorzitter
De ondervoorzitter is een beroepsmagistraat. Hij maakt deel uit van een rechtbank van eerste aanleg, van een arbeidsrechtbank of van een ondernemingsrechtbank. Verder is er ook een ondervoorzitter voor alle vredegerechten en de politierechtbanken van een arrondissement. De ondervoorzitter staat de voorzitter bij in het algemeen bestuur van de entiteit.
De rechtbanken van eerste aanleg, de ondernemingsrechtbanken en de arbeidsrechtbanken hebben een hiërarchische structuur.
De rechtbank van eerste aanleg bestaat uit:
- een voorzitter;
- één of meerdere ondervoorzitters;
- één of meerdere rechters.
De ondernemingsrechtbank bestaat uit:
- een voorzitter;
- één of meerdere ondervoorzitters;
- één of meerdere rechters;
- meerdere rechters in ondernemingszaken (lekenrechters).
De arbeidsrechtbank bestaat uit:
- een voorzitter;
- één of meerdere ondervoorzitters;
- één of meerdere rechters;
- meerdere rechters in sociale zaken (lekenrechters).
Rechter
De rechter spreekt recht. De term “rechter” verwijst meestal naar een magistraat van de rechterlijke macht. De rechter is volgens de wet verplicht om een vonnis uit te spreken over de geschillen die aan hem worden voorgelegd. Daarbij steunt de rechter op:
- de wet;
- de rechtspraak (dat zijn alle beslissingen van de rechtscolleges die samen een rechtsbron vormen);
- de rechtsleer (dat is het geheel van de juridische werken bestemd om het recht toe te lichten of te interpreteren);
- het gebruik (dat is een algemeen en herhaald gebruik waarvan het gezag door iedereen erkend wordt, op voorwaarde dat het niet tegen een wet ingaat).
De rechters zetelen in verschillende types rechtbanken zoals bijvoorbeeld de rechtbank van eerste aanleg, de ondernemingsrechtbank en de arbeidsrechtbank.
Een rechter in het hof van beroep, in het arbeidshof of in het Hof van Cassatie wordt officieel “raadsheer” genoemd.
De rechters die vonnissen uitspreken vormen de “zittende magistratuur” omdat ze tijdens het proces blijven zitten.
Tijdens de terechtzitting in de rechtbank zetelt de rechter alleen. In bepaalde zaken zetelen de rechters echter soms met drie.
In de ondernemingsrechtbank en in de arbeidsrechtbank staan twee lekenrechters de rechter bij.
Onderzoeksrechter
De onderzoeksrechter is een rechter van de rechtbank van eerste aanleg die speciaal aangewezen is om gerechtelijke onderzoeken te leiden.
Als er aanwijzingen zijn van een misdrijf, dan kan de onderzoeksrechter een gerechtelijk onderzoek openen, op vraag van de procureur des Konings of van het slachtoffer dat zich burgerlijke partij stelt.
Een gerechtelijk onderzoek is het geheel van de onderzoekshandelingen die worden verricht om de daders van misdrijven op te sporen, bewijzen te verzamelen en maatregelen te nemen om de zaak eventueel voor de rechtbank te brengen.
De onderzoeksrechter gaat op zoek naar de waarheid. Daarbij moet hij zowel de elementen in het voordeel als de elementen in het nadeel van de verdachte onderzoeken. Men spreekt in dat verband van een onderzoek “à charge” en “à décharge”. Voor de onderzoeken doet hij een beroep op de politie.
De onderzoeksrechter kan bijvoorbeeld getuigen en verdachten verhoren en deskundigen aanstellen. Als het nodig is voor het onderzoek kan de onderzoeksrechter ook dwingende maatregelen bevelen zoals:
- de huiszoeking en de inbeslagneming;
- de aanhouding en de inverdenkingstelling van een verdachte;
- het verhoor van de inverdenkinggestelde;
- het onderzoek van telecommunicatiegegevens;
- de fouillering op het lichaam;
- het afluisteren van telecommunicatie (telefoontap);
- de DNA-analyse.
Wanneer de onderzoeksrechter zijn onderzoek heeft voltooid, deelt hij het dossier mee aan de procureur des Konings.
Tijdens de zitting in de raadkamer die volgt op het afsluiten van het gerechtelijk onderzoek, kan de procureur des Konings aan de raadkamer vragen om de verdachte:
- ofwel naar de correctionele rechtbank te verwijzen indien er voldoende aanwijzingen van schuld zijn;
- ofwel buiten vervolging te stellen indien hij bijvoorbeeld van mening is dat het gerechtelijk onderzoek onvoldoende bezwarende elementen tegen de verdachte heeft opgeleverd of indien de dader van het misdrijf onbekend gebleven is.
Beslagrechter
De beslagrechter behandelt alle vorderingen en geschillen inzake bewarend beslag en tenuitvoerlegging van vonnissen (met inbegrip van vonnissen van andere rechtbanken).
Iedereen die in afwachting van een proces of een vonnis een zekerheid wil ten aanzien zijn schuldenaar wil, kan aan de beslagrechter de toestemming vragen om beslag te leggen op de rekening, de roerende goederen (bijvoorbeeld een auto) of de onroerende goederen (bijvoorbeeld een huis) van zijn schuldenaar.
De beslagrechter maakt deel uit van de rechtbank van eerste aanleg.
De beslagrechter behandelt onder meer:
- de eenzijdige verzoekschriften om beslag te leggen;
- de betwistingen betreffende bewarend beslag en uitvoerend beslag (roerend, onroerend of beslag onder derden), onder meer de vorderingen tot teruggave;
- de geschillen betreffende de goederen en inkomens die niet in beslag kunnen worden genomen;
- de aanvragen i.v.m. de tussenkomsten van de dienst voor alimentatievorderingen.
Een vordering tot teruggave kan worden ingeleid door om het even wie bevestigt de in beslag genomen goederen te bezitten, zonder evenwel zelf de schuldenaar van de beslaglegger te zijn.
Familierechter en jeugdrechter
De rechter in de familierechtbank en de jeugdrechtbank is gespecialiseerd in familie- en jeugdrecht.
Er is ook een familierechter en een jeugdrechter in hoger beroep.
De familierechtbank en de jeugdrechtbank in eerste aanleg en in hoger beroep behandelen de familiale geschillen (op enkele uitzonderingen na).
Assisenrechter
Het hof van assisen wordt geleid door een magistraat van het hof van beroep die daarbij wordt bijgestaan door twee rechters van de rechtbank van eerste aanleg van het rechtsgebied waarin het hof van assisen zitting houdt.
Het hof van assisen bestaat uit drie magistraten: een voorzitter (een lid van het hof van beroep) en twee assessoren (leden van de rechtbank van eerste aanleg).
Vrederechter
De vrederechter is de rechter die het dichtst bij de burgers staat. Hij behandelt enkel burgerlijke zaken.
Die nabijheid weerspiegelt zich vooral in het groot aantal vredegerechten verspreid over het hele Belgische grondgebied en het feit dat de vrederechter in veel zaken ter plaatse komt bij de burger.
Een gerechtelijk kanton kan één of meerdere gemeenten omvatten, met uitzondering van de grote steden, waar elk kanton overeenkomt met een stadsdeel.
De vrederechter houdt zich met allerlei soorten problemen bezig. U vindt meer informatie over zijn bevoegdheden onder de rubriek "vredegerechten".
Rechter in de politierechtbank
De rechter in de politierechtbank zetelt alleen en doet uitspraak over lichte inbreuken.
De politierechter houdt zitting in de politierechtbank. Hij kan tijdens de zittingen rekenen op de bijstand van een griffier.
Bij strafzaken is het openbaar ministerie aanwezig. Dat vordert de straffen en vertegenwoordigt de Belgische samenleving.
U vindt meer informatie over zijn bevoegdheden onder de rubriek "openbaar ministerie".
Plaatsvervangend rechter
Het gaat meestal om advocaten, notarissen of universiteitsprofessoren.
De plaatsvervangende rechter wordt magistraat door benoeming.
Plaatsvervangend raadsheer
Het gaat meestal om advocaten, notarissen of universiteitsprofessoren.
Rechter in ondernemingszaken
In België is een rechter in ondernemingszaken geen beroepsrechter. Hij wordt bij de ondernemingsrechtbank aangesteld door de Koning op gezamenlijke voordracht van de ministers die voor Justitie, Economische Zaken en Middenstand bevoegd zijn.
Die rechters zijn niet noodzakelijk juristen. Ze worden in de zakenwereld en de handel gekozen, waar ze vaak hun activiteiten verderzetten wanneer ze geen zitting hebben.
De rechters in ondernemingszaken helpen de zogenaamde "beroepsrechter" door hun praktische terreinkennis in te brengen bij de behandeling van een zaak. Ze worden benoemd voor een eerste periode van drie jaar die telkens voor vijf jaar hernieuwbaar is na advies van de voorzitter van de rechtbank en van de procureur-generaal.
De hoofdtaken van de rechters in ondernemingszaken zijn:
- zetelen aan de zijde van de beroepsrechter;
- rechter-commissaris: een faillissement wordt door een curator beheerd; Die laatste voert zijn opdracht uit onder toezicht van een rechter-commissaris (die een rechter in ondernemingszaken is). Die rechter-commissaris geeft de nodige toelatingen, controleert de rekeningen van de curator en brengt verslag uit bij de rechtbank;
- handelsonderzoeken: de kamer voor handelsonderzoek heeft als opdracht om ondernemingen in moeilijkheden op te sporen. De rechter in ondernemingszaken roept de ondernemer op om de moeilijkheden te bespreken en een herstelplan of een reorganisatieplan op te stellen.
- gedelegeerd rechter: de wet betreffende de continuïteit van de ondernemingen voorziet in de aanwijzing van een gedelegeerd rechter in geval van gerechtelijke reorganisatie. Die rechter volgt het verloop van de rechterlijke reorganisatie op en brengt tijdens de procedure regelmatig verslag uit bij de rechtbank.
Het verzoek tot gerechtelijke reorganisatie verleent een onderneming een bescherming van maximum zes maanden (verlengbaar tot 18 maanden) tegenover haar schuldeisers. Dankzij de opschorting van betaling moeten de schuldeisers niet meer betaald worden en kunnen zijn niet tot de invordering van hun schulden overgaan (bijvoorbeeld d.m.v. beslag).
Assessor in strafuitvoeringszaken
De assessor in strafuitvoeringszaken maakt deel uit van de strafuitvoeringsrechtbank.
De strafuitvoeringsrechtbank bestaat uit een strafuitvoeringsrechter en twee assessoren.
De ene assessor moet gespecialiseerd zijn in penitentiaire zaken en de andere in sociale re-integratie.
Raadsheer in sociale zaken
Een raadsheer in sociale zaken zetelt enkel en alleen in het arbeidshof.
Officieel noemt men een rechter in het arbeidshof een "raadsheer". Net zoals in de arbeidsrechtbanken zetelen er in het arbeidshof naast de eerste voorzitter en de raadsheren (beroepsrechters), ook lekenrechters. Die lekenrechters worden "raadsheren in sociale zaken" genoemd. Het gaat om arbeiders, bedienden, werkgevers of zelfstandigen.
Ze worden benoemd op voordracht van verenigingen van werkgevers, zelfstandigen en werknemers om de beroepsrechter bij te staan bij het behandelen van een zaak.
Rechter in sociale zaken
Een rechter in sociale zaken zetelt in de arbeidsrechtbank. Hij is echter geen beroepsrechter.
Een arbeidsrechtbank bestaat uit kamers waarin naast de voorzitter (een beroepsmagistraat) ook lekenrechters zetelen. Die laatsten worden benoemd door de Koning op voordracht van verenigingen van werkgevers, zelfstandigen en werknemers om de beroepsrechter bij te staan bij de behandeling van een zaak. Men noemt hen "sociale rechters".
Als de arbeidsrechtbank een geschil tussen een arbeider en zijn werkgever onderzoekt, wordt de beroepsrechter bijgestaan door een sociale rechter-"werknemer" en een sociale rechter-"werkgever".
Het ambt van de "sociale rechter" is onverenigbaar met een na verkiezing toegewezen publiek mandaat, met elke betaalde openbare functie of verantwoordelijkheid van politieke of administratieve aard, met het ambt van notaris of gerechtsdeurwaarder, met het beroep van advocaat, met de militaire staat en met de kerkelijke staat.
De sociale rechter wordt voor een periode van vijf jaar benoemd en zijn benoeming kan na elke termijn met vijf jaar verlengd worden.
Het ambt van de rechters eindigt en ze worden toegelaten tot de inruststelling wanneer ze de leeftijd van 67 jaar bereiken.